بازنمون فراروایت نجات­بخشی عرفان اسلامی در گفتمان و روایت تذکر ه الاولیای عطار

نویسندگان: ثبت نشده
چکیده مقاله:

بازنمون فراروایت نجات­بخشی عرفان اسلامی در گفتمان و روایت تذکر ه الاولیای عطار پروین تاجبخش [1] جهان دوست سبزعلی‌پور [2] طاهره قمی کتیگری [3]     تاریخ دریافت :29 /12/91   تاریخ تصویب : 12/12/92 چکیده   متون عرفانی یکی از شاخه‌های پربار ادبیات فارسی است. این متون به دلیل ارتباط شفافی که با تجربه و تخیل عرفانی و بشری دارد، منشأ زایش‌های هنری و تجربه‌های زبانی بیان‌ناپذیری است. یکی از ویژگی‌های ساختاری‌ای که همه متون عرفانی ادبیات فارسی را به هم متصل می‌کند، ارتباط گفتمانی است. اگرچه اصلی­ترین هنر عطار نیشابوری، شاعر و اندیشمند پایان قرن ششم هجری، شعر است امّا او با تألیف تذکر ه ‌الاولیا سعی کرده تا همان گفتمانی را که در منطق‌الطیر به کار گرفته ­است، به شکل دیگری در نثر هم دنبال کند. اگرچه عطار بسیاری از اجزای تذکر ه ‌الاولیا را از متون پیشین عرفانی، همچون رساله قشیریه، کشف المحجوب و طبقات صوفیه گرفته است امّا رفتار زیبایی­شناختی و زبان­شناختی او برای خلق جهان متن، دیگرگونه است. چنانکه تمام بخش‌هایی که به تذکر ه ‌الاولیا و یادکردِ عرفا اختصاص یافته، دارای ساختار گفتمانی واحد است. اگرچه سایه کم‌رنگ این الگوی ساختاری را می‌توان در کتاب‌های کشف‌المحجوب، طبقات صوفیه و رسالۀ قشیریه یافت اما عطار این الگو را عمق و جهت داده و به سبک ویژه‌ای دست یافته است. این مقاله در جستجوی پاسخ به دو مسئلۀ پژوهشی است که به­طور مستقیم با ساختارِ تذکر ه ‌الاولیا ارتباط دارد:1- فراروایت نجات­بخشی عرفان اسلامی چگونه در گفتمان عرفانی بازنمایی می‌شود؟2- عطار چگونه فراروایت نجات­بخشی را با گفتمان همراه می‌کند و ساختار روایت تذکر ه ‌الاولیا را می‌سازد؟ فراروایتی که تذکر ه ‌الاولیا را پیش می‌برد، «اسطورۀ نجات‌بخشی» است؛ این اسطوره، گفتمان «سفرِ انسان در دنیا» را می‌آفریند. عطار با استعاره «سفر» به اسطوره گناه و توبه می‌رسد؛ بنابراین ابتدای روایت‌هایش با توبه آغاز می‌شود و انتهایش به مرگ می‌انجامد. در تذکر ه ‌الاولیا انسان‌های برگزیده با شناسایی خود و توبه کردن از گناه آغاز می‌کنند؛ آنگاه به فاعل شناسا تبدیل می­شوند و سپس کردار و گفتارشان بر دیگران مؤثر واقع می‌شود و سرانجام سفرشان به مرگ منتهی می‌گردد.     واژه‌های کلیدی: عطارنیشابوری، تذکر ه‌ الاولیا، ساختارهای روایی، فراروایت نجات‌بخشی، گفتمان.   1 . دکتر پروین تاجبخش، استادیار دانشگاه پیام نور گیلان، [email protected]   [2] . دکتر جهان دوست سبزعلی پور، استادیار دانشگاه آزاد رشت، [email protected]   [3] . طاهره قمی کتیگری[ نویسندۀ مسئول]، دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی رشت، [email protected]

برای دانلود باید عضویت طلایی داشته باشید

برای دانلود متن کامل این مقاله و بیش از 32 میلیون مقاله دیگر ابتدا ثبت نام کنید

اگر عضو سایت هستید لطفا وارد حساب کاربری خود شوید

منابع مشابه

سیمای زن در تذکره الاولیای عطار نیشابوری

تذکره الاولیا کتابی است به نثر، نوشته شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری (540-618 ق)، در شرح احوال و بیان اقوال تعدادی از عرفا، که از آن می توان اطلاعاتی گسترده درباره ابعاد مختلف شخصیت عرفا به دست آورد. در خلال سرگذشت عرفا، نقش و تاثیر زنان نیز مشهود است و با بررسی دقیق تذکره الاولیا، می توان سیمای زنان را در قالب مادر، همسر، معشوق، عارف، و نیز خواهران و دختران عرفا، پیرزنان، و کنیزکان مشاهده کر...

متن کامل

زمینه‌های اجتماعی دنیاگریزی در عرفان اسلامی و آثار عطار

در عرفان اسلامی، همواره شاهد ارائه­ سیمای ناخوشایند و فریبکار از دنیا هستیم. عطار یکی از قله­های ادبیات عرفانی نیز سیمایی ناخوشایند از دنیا در آثار خود ارائه می­دهد. این نگرش، با آن­چه در دیگر  مکتب­های عرفانی مشاهده می­شود، همسو است؛ اما آن­چه مخاطب را به بازنگری این نگرش فرا می­خواند، همسویی غیر  قابل انکاری است که دیدگاه مطرح شده در عرفان اسلامی را به نحوه­ مطرح شدن دنیا در برخی از متون اسلا...

متن کامل

سیمای زن در تذکره الاولیای عطار نیشابوری

تذکره الاولیا کتابی است به نثر، نوشته شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری (540-618 ق)، در شرح احوال و بیان اقوال تعدادی از عرفا، که از آن می توان اطلاعاتی گسترده درباره ابعاد مختلف شخصیت عرفا به دست آورد. در خلال سرگذشت عرفا، نقش و تاثیر زنان نیز مشهود است و با بررسی دقیق تذکره الاولیا، می توان سیمای زنان را در قالب مادر، همسر، معشوق، عارف، و نیز خواهران و دختران عرفا، پیرزنان، و کنیزکان مشاهده کر...

متن کامل

زمینه های اجتماعی دنیاگریزی در عرفان اسلامی و آثار عطار

در عرفان اسلامی، همواره شاهد ارائه­ سیمای ناخوشایند و فریبکار از دنیا هستیم. عطار یکی از قله­های ادبیات عرفانی نیز سیمایی ناخوشایند از دنیا در آثار خود ارائه می­دهد. این نگرش، با آن­چه در دیگر  مکتب­های عرفانی مشاهده می­شود، همسو است؛ اما آن­چه مخاطب را به بازنگری این نگرش فرا می­خواند، همسویی غیر  قابل انکاری است که دیدگاه مطرح شده در عرفان اسلامی را به نحوه­ مطرح شدن دنیا در برخی از متون اسلا...

متن کامل

منابع من

با ذخیره ی این منبع در منابع من، دسترسی به آن را برای استفاده های بعدی آسان تر کنید

ذخیره در منابع من قبلا به منابع من ذحیره شده

{@ msg_add @}


عنوان ژورنال

دوره 5  شماره 9

صفحات  43- 72

تاریخ انتشار 2013-09-23

با دنبال کردن یک ژورنال هنگامی که شماره جدید این ژورنال منتشر می شود به شما از طریق ایمیل اطلاع داده می شود.

میزبانی شده توسط پلتفرم ابری doprax.com

copyright © 2015-2023